صنعت داربست به‌عنوان یکی از اجزای حیاتی در پروژه‌های ساخت‌وساز، صنایع نفت و گاز، و همچنین پروژه‌های عمرانی نقش مهمی در ایمنی، بهره‌وری و سرعت اجرای پروژه‌ها دارد. در حالی که کشورهای پیشرفته جهان با استفاده از فناوری‌های نوین و استانداردهای بین‌المللی در حال توسعه این صنعت هستند، در ایران همچنان چالش‌هایی در زمینه آموزش، ایمنی و استفاده از ابزارهای مدرن وجود دارد. در این مقاله به بررسی جامع تفاوت‌ها، شباهت‌ها، چالش‌ها و فرصت‌های ارتقاء صنعت داربست در ایران و سایر کشورها می‌پردازیم.
وضعیت داربست در ایران
در ایران صنعت داربست بیشتر به شکل سنتی و بر پایه تجربه کارگران اداره می‌شود. بیشتر داربست بندان بدون گذراندن دوره‌های آموزشی تخصصی وارد این حرفه می‌شوند و فرآیند نصب و جمع‌آوری داربست‌ها معمولاً با استفاده از ابزارهای سنتی مانند لوله، بست و چکش انجام می‌شود. داربست‌های رایج در ایران اغلب از نوع فلزی با اتصالات دستی هستند که هم زمان‌برند و هم در برخی موارد از ایمنی لازم برخوردار نیستند.
چالش‌های صنعت داربست در ایران:
- نبود دوره‌های آموزشی رسمی و نظام‌مند برای داربست بندان
- ضعف قوانین الزام‌آور برای اخذ گواهینامه‌های تخصصی
- استفاده محدود از داربست‌های مدرن مانند داربست مدولار یا داربست‌های آلومینیومی
- نرخ بالای حوادث ناشی از سقوط یا نصب غیراصولی
- کمبود نظارت کیفی در پروژه‌های متوسط و کوچک
- وابستگی زیاد به نیروی کار تجربی و عدم مستندسازی دانش فنی
با این حال در برخی پروژه‌های بزرگ دولتی یا صنعتی (خصوصاً در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی) گام‌هایی برای استفاده از داربست‌های ایمن و مدرن برداشته شده است. اما این رویکرد هنوز عمومی نشده و محدود به پروژه‌های خاص باقی مانده است.
وضعیت داربست در کشورهای توسعه‌یافته
در کشورهای توسعه‌یافته مانند آلمان ، ژاپن، استرالیا، بریتانیا، کانادا و آمریکا، داربست یک تخصص کاملاً حرفه‌ای و مهندسی محسوب می‌شود. اجرای هر پروژه داربست مستلزم طراحی، محاسبه بارگذاری، ارزیابی خطر و رعایت قوانین ایمنی دقیق است. داربست بندان در این کشورها باید دوره‌های آموزشی حرفه‌ای را طی کنند و گواهینامه‌های معتبر ملی یا بین‌المللی دریافت کنند.
ویژگی‌های صنعت داربست در کشورهای پیشرفته:
- استفاده از داربست‌های مدولار سبک‌وزن با اتصال سریع و ایمن
- استفاده از داربست‌های آلومینیومی مقاوم در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی
- به‌کارگیری سیستم‌های داربست متحرک، خودبالارونده (self-climbing) و برقی
- طراحی و تحلیل ساختار داربست‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای CAD و BIM
- بازرسی منظم توسط نهادهای قانونی و بیمه‌ای
- رعایت استانداردهایی مانند OSHA (در آمریکا)، EN 12810/12811 (در اروپا) و AS/NZS 1576 (در استرالیا)
- ثبت دقیق اطلاعات پروژه‌ها برای ارزیابی عملکرد، ریسک و آموزش‌های آینده
تفاوت‌های کلیدی بین ایران و سایر کشورها
| موضوع | ایران | کشورهای پیشرفته |
|---|---|---|
| آموزش | عمدتاً تجربی، بدون نظام آموزشی رسمی | آموزش فنی‌وحرفه‌ای تخصصی + گواهینامه |
| ایمنی | متوسط تا پایین، بستگی به پروژه دارد | بالا و مبتنی بر استاندارد بین‌المللی |
| نوع داربست | لوله و بست سنتی | مدولار، خودبالارونده، آلومینیومی، برقی |
| فناوری | بسیار محدود | استفاده از نرم‌افزار و تجهیزات هوشمند |
| نظارت | پراکنده و بعضاً ناکارآمد | سازمان‌یافته، منظم، بازرسی دوره‌ای |
| مسئولیت حقوقی | نامشخص در پروژه‌های کوچک | مشخص، با الزامات قانونی دقیق |
فرصت‌ها و پیشنهادات برای ارتقاء صنعت داربست در ایران
برای رسیدن به سطح جهانی، صنعت داربست ایران نیاز به بازنگری کلی در ساختار، آموزش و فرهنگ ایمنی دارد. برخی از فرصت‌ها و راهکارهای پیشنهادی به شرح زیر است:
1. آموزش و گواهینامه
- ایجاد برنامه‌های آموزشی فنی حرفه‌ای برای داربست بندان در همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز فنی
- الزام قانونی برای دریافت گواهینامه قبل از فعالیت در پروژه‌ها
2. فناوری و تجهیزات
- تسهیل واردات داربست‌های مدرن و سبک‌وزن با تعرفه پایین
- حمایت از تولید داخلی داربست‌های مدولار مطابق با استانداردهای جهانی
- استفاده از نرم‌افزارهای طراحی و محاسبه بارگذاری داربست
3. فرهنگ سازی و ایمنی
- تدوین کمپین‌های آگاهی‌بخشی درباره اهمیت ایمنی در کار با داربست
- استفاده از علائم هشداردهنده، تجهیزات محافظتی شخصی و دوره‌های مدیریت بحران
- الزام به حضور بازرس ایمنی در تمامی پروژه‌های بزرگ و متوسط
4. نهادهای نظارتی
- تشکیل انجمن ملی داربست ایران برای تنظیم مقررات، صدور مجوز و نظارت
- همکاری با بیمه‌ها برای اعمال استانداردهای ایمنی در قراردادها
نمونه‌هایی از الگوهای موفق بین‌المللی
- در انگلستان، «CISRS» سیستم صدور گواهینامه داربست بندی است که کارگران بدون آن نمی‌توانند وارد سایت‌های ساختمانی شوند.
- در ژاپن ، پروژه‌های بزرگ ساختمانی معمولاً از داربست‌های کاملاً مهندسی‌شده استفاده می‌کنند که طراحی و اجرا توسط شرکت‌های تخصصی انجام می‌شود.
- در استرالیا، استفاده از PPE و بازرسی روزانه داربست‌ها توسط قانون اجباری شده است.
نتیجه‌گیری
صنعت داربست در ایران در مقایسه با کشورهای پیشرفته جهان همچنان در مرحله‌ای ابتدایی قرار دارد، اما ظرفیت بالایی برای رشد دارد. با اصلاح قوانین، گسترش آموزش رسمی، ورود فناوری‌های نوین و تشویق بخش خصوصی، می‌توان این صنعت را به سطحی ایمن‌تر، بهره‌ورتر و جهانی‌تر رساند.
سرمایه‌گذاری در توسعه این بخش نه‌تنها موجب کاهش حوادث ناشی از کار در ارتفاع می‌شود بلکه می‌تواند فرصت‌های شغلی جدید و بهبود کیفیت ساخت‌وساز را نیز به‌همراه داشته باشد.
